Aleksandra Makarska

Uważa się, że kara więzienia wywiera trwały wpływ na życie zawodowe skazanych. Pobyt w zakładzie karnym jest często postrzegany - zarówno przez opinię publiczną, jak i wielu pracodawców - jako znak przekreślający ich przyszłość. Osoby po wyroku mierzą się z trudnościami w znalezieniu pracy, niestabilnymi dochodami oraz życiem na marginesie społecznym. Jednak najnowsze badanie, z września 2024 roku podważa ten pogląd i przedstawia obraz znacznie bardziej złożony.

Andrew Garin z Carnegie Mellon University i jego współautorzy przeanalizowali dane dotyczące ponad pół miliona spraw karnych z Karoliny Północnej i Ohio. Skupili się na osobach oskarżonych o przestępstwa, które zostały skazane, część z nich trafiła do więzienia, inni otrzymali kary alternatywne, takie jak nadzór kuratorski. Dane sądowe zostały połączone z informacjami podatkowymi z IRS, obejmującymi zatrudnienie, dochody, samozatrudnienie oraz zeznania podatkowe. Dzięki temu badacze mogli prześledzić sytuację ekonomiczną skazanych nie tylko w chwili wyroku, lecz także przez kolejne lata ich życia.

W Karolinie Północnej badacze skorzystali z faktu, że stanowy system wyroków opiera się na punktowej ocenie przeszłości kryminalnej. W zależności od liczby zgromadzonych punktów za wcześniejsze przewinienia, dana osoba może kwalifikować się do łagodniejszej lub surowszej kary. Istnieją progi punktowe, przy których wyrok zmienia się gwałtownie. Przykładowo, ktoś z dziewięcioma punktami może jeszcze otrzymać wyrok w zawieszeniu, natomiast osoba z dziesięcioma punktami już trafia do więzienia. Dzięki temu można porównywać osoby z niemal identyczną historią lub przewinieniem, jednak jedna odbywa karę więzienia, a druga nie.

Z kolei w Ohio wykorzystano to, że sprawy karne są przydzielane sędziom losowo. Poszczególni sędziowie różnią się między sobą pod względem surowości w wydawaniu wyroków. Jedni częściej skazują na więzienie, inni są bardziej skłonni do dawania kar w zawieszeniu. Taka sytuacja umożliwia porównanie losów osób o bardzo zbliżonym profilu, które otrzymały różne wyroki jedynie z powodu przypadkowego przydziału sprawy do sędziego.

Jakie płyną z tego wnioski? W krótkim okresie, gdy oskarżony przebywa w więzieniu, jego dochody naturalnie spadają, ponieważ fizycznie nie może pracować. Jednak w dłuższej perspektywie, obejmującej pięć do dziewięciu lat po skazaniu, dane wskazują na brak istotnych różnic pomiędzy osobami, które odbyły karę więzienia, a tymi, które jej uniknęły i otrzymały na przykład prace społeczne.

Autorzy badania szacują, że rok spędzony w zakładzie karnym oznacza przeciętnie stratę około 2 900 dolarów dochodu w ciągu kolejnych pięciu lat, co stanowi około 13 procent średnich zarobków w tej grupie. Warto jednak podkreślić, że niemal całość tej straty wynika z czasu faktycznie spędzonego w więzieniu. Po zakończeniu kary większość skazanych wraca do poziomu aktywności zawodowej porównywalnego z tym, jaki obserwujemy u osób z łagodniejszym wyrokiem.

Jeszcze ważniejszym ustaleniem jest to, że osoby skazane na karę więzienia były już przed wyrokiem słabo powiązane z rynkiem pracy. Średnie roczne dochody w tej grupie często nie przekraczały sześciu tysięcy dolarów. Wiele osób w ogóle nie składało zeznań podatkowych, a tylko około połowa miała jakiekolwiek udokumentowane dochody z pracy. Co więcej, nawet wśród tych, którzy uniknęli więzienia, aktywność zawodowa pozostawała niska i nie wykazywała znaczącej poprawy w kolejnych latach. To oznacza, że problemy zawodowe osób skazanych nie są bezpośrednim skutkiem pobytu w więzieniu, lecz wynikają z wcześniejszego wykluczenia społeczno-ekonomicznego.

Tego rodzaju ustalenia rzucają nowe światło na debatę o funkcji systemu karnego i potrzebie resocjalizacji. Wyniki badania wyraźnie sugerują, że jeśli chcemy realnie poprawić sytuację byłych więźniów, nie wystarczy oferować pomoy dopiero po ich wyjściu z zakładu karnego. Niezbędne są wcześniejsze interwencje, które ograniczą ubóstwo, zwiększą dostęp do edukacji i stworzą realne możliwości zatrudnienia dla osób znajdujących się w grupie ryzyka. Autorzy badania zaznaczają, że ich analiza nie obejmuje wszystkich możliwych skutków odbywania kary, takich jak wpływ na zdrowie psychiczne, więzi rodzinne czy życie społeczne. Jednak w przypadku zatrudnienia i dochodów ich wnioski są jednoznaczne.

Dziennik Gazeta Prawna, 24 października 2025