Często liczymy na pomoc ze strony banku centralnego: za pomocą polityki pieniężnej ma nas wyciągać z recesji, chronić przed wpadaniem w nią gdy mamy rozkwit gospodarki, łagodzić wahania ekonomiczne płynące spoza granic kraju i dbać o naszą pomyślność. Te nadzieje związane są z przekonaniem, że polityka pieniężna w ogóle wpływa na gospodarkę. Ale czy tak jest faktycznie? Zupełnie poważni ludzie są bowiem przekonani, że polityka pieniężna może nie mieć mocy wpływania na cykl koniunkturalny.

Na wiele lat myślenie o neutralności pieniądza ukształtował traktat napisany w 1752 roku przez Davida Hume’a. Hume rozważał taki eksperyment myślowy: wyobraźmy sobie, że budzimy się rano i odkrywamy, że w pieniądze w naszych portfelach się w cudowny sposób rozmnożyły. Jego wniosek był taki, że jedyne co ulegnie zmianie, to poziom cen.

François Velde (Bank Rezerwy Federalnej w Chicago) opisuje niezwykłe wydarzenie, które miało miejsce we Francji 30 lat przed tym, kiedy Hume napisał swój traktat. Z dnia na dzień podaż pieniądza została zmniejszona. Trzy nieoczekiwanie redukcje podaży pieniądza w 1724 roku skutkowały łącznym spadkiem podaży pieniądza o 45%. Poziom cen obniżał się powoli i jego spadek był mniejszy niż spadek podaży pieniądza. Produkcja i eksport zmalały. Francuska deflacja w 1724 roku jest kolejnym z wielu dowodów na brak neutralności pieniądza w krótkim okresie, ale zasługuje na uwagę przede wszystkim dlatego, że bardzo dokładnie odpowiada eksperymentowi myślowemu Hume’a jak i tym, które makroekonomiści rutynowo przeprowadzają za pomocą modeli: spadek podaży pieniądza był nagły, niezapowiedziany i, gdy już się zdarzył, wszyscy zostali o nim dobrze poinformowani.

W ówczesnej Francji w obiegu były głównie złote i, przede wszystkim, srebrne monety. Nie widniał na nich żaden nominał, jedynie podobizna króla i jego herb. To, Ile liwrów (taką nazwę nosiła jednostka obrachunkowa) warta była moneta, ustalał dekretem władca. Król decydował też o wyglądzie, wadze i zawartości kruszcu w monetach.

Wartość francuskich monet była stabilna do czasu kosztownych wojen pod koniec XVII wieku. Zaczęła wtedy ulegać wahaniom, ale wokół pewnego stałego poziomu. Nieudany eksperyment z papierowym pieniądzem po 1715 roku sprawił, że ilość liwrów na jednostkę srebra podwoiła się między 1715 a 1724 rokiem. Doradcy króla Ludwika XV uważali, że wpływa to negatywnie na i tak złą reputację Francji na rynkach finansowych i postanowili ją poprawić poprzez powrót do dawnego parytetu.

Dokonano tego trzema dekretami: w lutym, kwietniu i wrześniu w 1724 roku. Nominał srebrnej monety został zmniejszony z niemal 7 do 4 liwrów. Władzom zależało na utrzymaniu planów w tajemnicy i chciały, żeby informacja o dekretach rozeszła się jak najszybciej po ich ogłoszeniu.

Rząd zakładał, że ceny i płace szybko spadną. Gdy okazało się, że te przewidywania się nie sprawdziły, zobowiązano urzędników do częstego nadsyłania raportów o sytuacji gospodarczej. François Velde podjął się trudu przebrnięcia przez zachowane do dziś dokumenty o cenach, wielkości produkcji i eksporcie rozmaitych dóbr, w szczególności ważnych we francuskiej gospodarce tekstyliów. Wykorzystując dane z wielu regionów Francji, Velde użył modelu statystycznego, żeby oszacować komponenty cen czy produkcji konkretnego dobra wspólne dla całego kraju.

Ceny wszystkich dóbr spadły, ale mniej niż podaż pieniądza. Działo się tak nawet w przypadku dóbr, których rynki były bardzo konkurencyjne – na przykład zbóż. Niektóre produkty wręcz przejściowo podrożały, gdy kupcy chcieli nadrobić straty wynikające ze spadku wartości ich oszczędności w monetach. Robotnicy nie zgadzali się na obniżki płac, producenci nie chcieli obniżyć cen uzasadniając swoją decyzję tym, że koszty produkcji nie zmalały. Jednocześnie cena francuskich monet wyrażona w obcej walucie wzrosła i francuskie dobra stały się droższe dla zagranicznych nabywców. Doprowadziło to do spadku eksportu i w konsekwencji recesji, której skala była porównywalna z Wielkim Kryzysem.

Dlaczego pieniądz nie okazał się neutralny w 1724 roku we Francji, skoro zmiana jego podaży była nieoczekiwana, nagła i wszyscy zostali o niej poinformowani? Chociaż zmieniono nominały monet, to zmianie nie uległy nominalne wartości różnych kontraktów. Velde uważa, że ten czynnik oraz problemy z koordynacją obniżek cen odpowiadają za brak neutralności. Dodatkowo, o ile pierwszy dekret był nieoczekiwany, to być może te późniejsze były w jakiś sposób spodziewanie: wszak widać było, że władze chcą obniżyć poziom cen, ale za pierwszym razem im to nie wyszło…

GRAPE | Tłoczone z danych dla Dziennika Gazety Prawnej, 23 lipca 2021 r.