Jakie długofalowe skutki mają błędy decyzyjne, które popełniamy zwykle na wczesnych etapach życia, np. te dotyczące posiadania dzieci lub oszczędzania na emeryturę? I czy lepiej zaprojektowane systemy emerytalne, dotacje edukacyjne lub inne zachęty mogą „skorygować” nasze ewentualne indywidualne błędy? Między innymi na te pytania odpowiemy w projekcie DRIFT (pt. Odchylenia od racjonalności i ich wpływ na przyszłe trajektorie) dofinansowanym w ramach tegorocznego konkursu Opus 29 NCN, który w GRAPE zrealizuje Łukasz Woźny wraz z zespołem. 

„W codziennym życiu ludzie podejmują decyzje, które mają długofalowe skutki, np. ile odkładać na emeryturę, czy i kiedy mieć dzieci, jaką ścieżkę edukacyjną wybrać. Standardowa teoria ekonomiczna zakłada, że podejmujemy te decyzje w sposób racjonalny: kierując się dostępnymi informacjami, kalkulując przyszłe koszty i korzyści. Jednak rzeczywistość pokazuje, że często postępujemy inaczej. Popełniamy błędy, czasem z braku wiedzy, ale częściej z powodu ograniczonej uwagi, niepewności i złożoności podejmowanych wyborów. Projekt DRIFT bada, jak małe i pozornie losowe błędy decyzyjne – zwłaszcza te popełnione we wczesnych etapach życia – mogą prowadzić do poważnych, długotrwałych skutków” – mówi Łukasz Woźny, kierownik projektu „Odchylenia od racjonalności i ich wpływ na przyszłe trajektorie: DRIFT”.

W ramach badań naukowcy skupią się szczególnie na decyzjach niemożliwych lub bardzo trudnych do odwrócenia, takich jak posiadanie dzieci, wybór kierunku kształcenia czy oszczędzanie na emeryturę. Kluczowym spostrzeżeniem jest bowiem to, że nawet jeśli błędy nie są systematycznie ukierunkowane, decyzje mogą „zastygnąć” w czasie, ponieważ zmiana raz obranego kierunku jest kosztowna lub niemożliwa. 

W projekcie wykorzystany zostanie tzw. Model Spójnych Błędów (z ang. Consistent Mistakes Model, CMM), który pozwala formalnie ująć błędy w podejmowaniu decyzji jako stabilne, choć losowe, odejścia od racjonalnego wyboru. Badania będą łączyć analizę teoretyczną z symulacjami komputerowymi, aby zrozumieć, jak tego typu błędy akumulują się w czasie. Badacze skupią się m.in. na „zależności od ścieżki” (czyli jak wcześniejsze decyzje ograniczają przyszłe opcje) oraz na efekcie histerezy (czyli trwałości raz podjętych decyzji).

– Aby ugruntować teorię w danych empirycznych, zespół przeanalizuje duże bazy danych gospodarstw domowych, szacując częstość i wpływ błędów decyzyjnych. Dzięki temu możliwe będzie oszacowanie skali problemu w rzeczywistej populacji. W dalszej części projektu przeanalizujemy, jak polityka publiczna może pomóc ograniczyć skutki takich błędów. Projekt obejmie też analizę decyzji zbiorowych, takich jak głosowanie, gdzie wiele małych błędów indywidualnych może prowadzić do nieefektywnych decyzji społecznych – dodaje Łukasz Woźny.

Projekt DRIFT ma zatem istotne znaczenie zarówno dla nauki, jak i dla polityki publicznej. Pomoże lepiej zrozumieć długoterminowe mechanizmy podejmowania decyzji, przyczyny nierówności oraz możliwości tworzenia skutecznych instytucji wspierających dobrobyt społeczny. 

Z niecierpliwością czekamy na wyniki, a Łukaszowi Woźnemu serdecznie gratulujemy zdobycia dofinansowania w jednym z flagowych konkursów NCN!